มะเร็งปากมดลูก 1 ใน 5 อันดับมะเร็งยอดฮิตของคนไทย ไม่ใช่แค่ผู้หญิงเท่านั้นที่สามารถรับเชื้อ HPV ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของการเกิดโรคมะเร็งปากมดลูก แต่ผู้ชายเองก็สามารถติดเชื้อ HPV ได้เช่นกัน ซึ่ง 80% ติดเชื้อ HPV จากการมีเพศสัมพันธ์ ในกรณีที่ได้รับเชื้อสาย
ทำความเข้าใจและรับมือ “ผลข้างเคียงจากคีโม”
03/06/2023
พูดถึง “คีโม” หลายคนน่าจะนึกถึงผลข้างเคียงที่รุนแรง เช่น ผมร่วง ผิวหนังบอบบาง อาเจียน ร่างกายซูบผอม ซึ่งจริง ๆ แล้วอาการเหล่านั้นอาจไม่ได้เกิดขึ้นกับทุกคน และถ้าหากเราจำเป็นต้องได้รับการรักษาด้วยการทำคีโม จะเกิดผลข้างเคียงอะไรขึ้นได้บ้าง มีวิธีรับมือกับผลข้างเคียงคีโมเหล่านั้นอย่างไร มาดูเลย
สารบัญบทความ
คีโมหรือเคมีบำบัด คืออะไร
คีโมเทอราปี (Chemotherapy) หรือที่เราเรียกกันว่า “คีโม” คือสารเคมีที่มีฤทธิ์ยับยั้งและทำลายเซลล์ที่มีอัตราการเติบโตหรือแบ่งตัวอย่างรวดเร็ว เช่น เซลล์มะเร็ง แต่ไม่ใช่แค่เซลล์ร้ายเท่านั้นที่คีโมเข้าไปทำลาย เมื่อผู้ป่วยทำการรักษาด้วยการรับคีโมแล้ว คีโมยังเข้าไปทำลายเซลล์ปกติในร่างกายเราด้วย เช่น เซลล์เม็ดเลือดขาว เซลล์เส้นผม เซลล์เยื่อบุกระเพาะอาหาร เป็นต้น จึงเป็นสาเหตุทำให้ผู้ป่วยเกิดผลข้างเคียงคีโมหลังการรับคีโม เช่น ผมร่วง ภูมิคุ้มกันต่ำเนื่องจากปริมาณเซลล์เม็ดเลือดขาวลดลง ท้องเสีย และอ่อนเพลีย เป็นต้น
คีโมมีส่วนช่วยรักษามะเร็งอย่างไรบ้าง
ยาคีโมมีฤทธิ์ทำลายหรือหยุดยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็ง แต่ก็อาจมีผลทำให้เซลล์ปกติที่แบ่งตัวเร็วของร่างกายเช่น เส้นผม เซลล์เบื่อบุช่องปาก เยื่อบุลำไส้ เซลล์เม็ดเลือด ถูกทำลายได้เช่นกัน ส่งผลให้เกิดผลข้างเคียงคีโมตามมา เช่น อาเจียน มีแผลในปาก ปากอักเสบ เบื่ออาหาร ภูมิต้านทานลดลง ท้องเสีย และผมร่วง เป็นต้น
ปรึกษาเรื่องการทำคีโมและโรคมะเร็งกับแพทย์เฉพาะทางที่แอป BeDee สะดวก ไม่ต้องเดินทาง
เมื่อรับคีโม ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นมีดังนี้
1. ท้องผูก ท้องเสีย
ผลข้างเคียงคีโมอย่างหนึ่งคือในบางรายอาจเกิดอาการท้องผูก ขับถ่ายยาก อุจจาระแข็ง ซึ่งเป็นผลมาจากการใช้ยาและอาหารที่รับประทานอาจมีกากใยน้อย
ดูแลรักษาด้วย
- รับประทานอาหารที่มีกากใย เช่น ผัก ผลไม้ ข้าวกล้อง
- ดื่มน้ำเปล่าอย่างน้อยวันละ 6-8 แก้ว
- ไม่ควรใช้ยาถ่ายหรือยาสวนทวารเอง ควรปรึกษาแพทย์เพิ่มเติมในกรณีจำเป็นต้องใช้ยา
- ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
2. ผมร่วง
หลังรับคีโมผลข้างเคียงใหญ่ที่หลายคนกังวลคงหนีไม่พ้นปัญหาผมร่วง เนื่องจากคีโมที่เราใช้สู้กับเซลล์มะเร็งนั้นส่งผลต่อรากผมและรากขนของเราด้วย ทำให้เกิดอาการผมร่วงหรือขนร่วงในช่วง 2-3 สัปดาห์แรกหลังรับคีโม และผมจะค่อย ๆ งอกขึ้นใหม่อีกครั้งหลังหยุดรับคีโมแล้ว 1 เดือนเป็นต้นไป
ดูแลรักษาด้วย
- ควรตัดผมสั้นเพื่อความสะดวกในการดูแลในช่วงรับคีโม
- ใช้แชมพูที่อ่อนโยนต่อหนังศีรษะและเส้นผม
- ใช้แปรงหวีผมที่มีขนนิ่มหรือหวีเด็ก
- ไม่ควรดัด ทำสี หรือใช้เคมีรุนแรงกับเส้นผม
3. เยื่อบุอักเสบ เป็นแผลในช่องปากง่ายมากขึ้น
ผลข้างเคียงคีโมอีกอย่างหนึ่งคือผู้ป่วยอาจเกิดแผลในปาก เจ็บปาก เจ็บคอ ปวดแสบปวดร้อน เหงือกแดง บวม ริมฝีปากแห้งแตกหลังทำคีโมในช่วงสัปดาห์แรก เนื่องจากคีโมเข้าไปทำลายเซลล์เยื่อบุช่องปาก ซึ่งอาการเหล่านี้จะดีขึ้นภายใน 1-2 สัปดาห์
ดูแลรักษาด้วย
- ใช้แปรงสีฟันขนอ่อนนุ่มพิเศษ
- ใช้ยาสีฟัน น้ำยาบ้วนปาก สูตรอ่อนโยน ไม่ผสมแอลกอฮอล์
- ลิปมันสูตรอ่อนโยนเพื่อเพิ่มความชุ่มชื้นและลดการระคายเคือง
- ดื่มน้ำเปล่า
- รับประทานรสอ่อน อาหารเหลว อาหารนิ่ม ๆ ย่อยง่าย
- หลีกเลี่ยงอาหารรสจัดที่มีรสชาติเผ็ด เปรี้ยว อาหารมัน ของทอด เครื่องดื่มรสเปรี้ยว น้ำอัดลม
- งดดื่มสุรา
4. คลื่นไส้ อาเจียน
อาการคลื่นไส้ อาเจียนเป็นผลข้างเคียงคีโมที่สามารถเกิดขึ้นได้หลังรับคีโม 2-3 ชั่วโมง หรือในบางรายอาจมีอาการถึงหนึ่งวัน ผู้ป่วยอาจมีอาการเรอเปรี้ยว เรอแล้วมีน้ำดีปนออกมาด้วย
ดูแลรักษาด้วย
- รับประทานอาหารรสอ่อน ย่อยง่าย เช่น โจ๊ก ข้าวต้ม ข้าวตุ๋น
- แบ่งรับประทานทีละน้อย ๆ แต่หลายมื้อ
- หลีกเลี่ยงอาหารรสจัด อาหารมัน อาหารทอด
- หลีกเลี่ยงอาหารร้อน เพราะอาจทำให้อาเจียนมากขึ้น
- ดื่มเครื่องดื่มเย็น ๆ เช่น น้ำผลไม้
- ทำจิตใจให้สบาย ไม่เครียด ไม่วิตกกังวล หากิจกรรมที่ทำแล้วผ่อนคลาย เช่น เดินเล่น ชมธรรมชาติ
- หากอาการรุนแรงขึ้น อาเจียนรุนแรงจนไม่สามารถรับประทานอาหารได้ ควรรีบปรึกษาแพทย์ทันที
5. ไม่อยากอาหาร น้ำหนักลด
ผู้ป่วยอาจมีอาการเบื่ออาหาร รับรสชาติอาหารได้ไม่ดี หรือเจ็บปากเจ็บคออันเนื่องมาจากผลข้างเคียงคีโมที่เกิดขึ้น จนทำให้ยากต่อการรับประทานอาหารในช่วงแรกหลังทำคีโม ซึ่งอาการเหล่านี้จะค่อย ๆ ดีขึ้นหลังรับคีโมไปแล้ว 2-6 สัปดาห์
ดูแลรักษาด้วย
- รับประทานอาหารเสริมทางการแพทย์เสริมมื้ออาหารในช่วงหลังทำคีโม
6. ผิวระคายเคือง แพ้ง่ายขึ้น เล็บเปราะ
อาการผิวระคายเคือง บอบบาง แพ้ง่าย หรือเล็บเปราะเป็นผลข้างเคียงอย่างหนึ่งจากคีโม ผู้ป่วยอาจเกิดสิวหรือผิวไวต่อแสงแดด เนื่องมาจากผิวที่บอบบางลง อาการเหล่านี้จะเกิดขึ้นเพียงชั่วคราวเท่านั้น
ดูแลรักษาด้วย
- ทาครีมบำรุงผิวและใช้สบู่สูตรอ่อนโยน ไม่มีน้ำหอม มีสารเพิ่มความชุ่มชื้นหรือผลิตภัณฑ์สูตรเฉพาะที่มีขายที่โรงพยาบาลเท่านั้น
- หลีกเลี่ยงแสงแดดเนื่องจากหลังรับคีโมผิวจะอยู่ในช่วงบอบบาง อาจทำให้เกิดฝ้ากระได้ง่าย ควรทาครีมกันแดดเป็นประจำ
- หากมีสิวสามารถใช้ยาแต้มสิวร่วมด้วยได้
- สวมเสื้อแขนยาว กางเกงขายาว เพื่อป้องกันแสงแดดและสวมถุงเท้า ทั้งนี้เสื้อผ้าที่สวมใส่ควรเป็นผ้าเนื้อนุ่ม (ใส่ลิงก์ถุงเท้า) ไม่มีตะเข็บ ที่ใส่สบาย ไม่รัดรูปเพื่อลดการเสียดสี
- ตัดเล็บสั้น ดูแลเล็บให้สะอาดอยู่เสมอ
7. ภูมิคุ้มกันลดลง ติดเชื้อง่ายขึ้น
ผลข้างเคียงคีโมทำให้เม็ดเลือดขาวที่ช่วยให้ร่างกายต่อสู้กับเชื้อโรคนั้นมีจำนวนลดลง จึงทำให้ผู้ป่วยมีภูมิคุ้มกันลดลงและติดเชื้อง่ายขึ้น ร่างกายอ่อนแอลง ผู้ป่วยจำเป็นต้องดูแลร่างกายตัวเองกลับมาแข็งแรง
ดูแลรักษาด้วย
- หลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้ชิดกับผู้ป่วย
- หมั่นล้างมืออยู่เสมอ
- หลีกเลี่ยงการอยู่ในสถานที่ที่มีผู้คนแออัด
- รับประทานอาหารปรุงสุก สะอาด
- หลีกเลี่ยงของดิบ
- พักผ่อนให้เพียงพอ
- ออกกำลังกายเบา ๆ เช่น เดินเล่น โยคะ
- ระวังไม่ให้เกิดบาดแผลจากของมีคมหรืออุบัติเหตุต่าง ๆ
8. ไข้ขึ้น
ผู้ป่วยอาจเกิดอาการข้างเคียงคีโมคือมีไข้ได้ ทั้งนี้หากมีไข้ตั้งแต่ 38 องศาเซลเซียสขึ้นไปอาจเป็นสัญญาณของการติดเชื้อได้ เนื่องจากหลังการทำคีโมจะทำให้ผู้ป่วยภูมิคุ้มกันต่ำลงเนื่องจากภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำโดยเฉพาะในช่วง 7-14 วัน หลังทำคีโม
ดูแลรักษาด้วย
- ระวังการสัมผัสเชื้อโรค หมั่นล้างมือหลังสัมผัสสิ่งต่าง ๆ และก่อนรับประทานอาหาร
- หลีกเลี่ยงการเจอผู้คน หรือการอยู่ในที่แออัด
- ระวังไม่ให้เกิดบาดแผล เช่น หกล้ม มีดบาด อุบัติเหตุต่าง ๆ
- รับประทานอาหารปรุงสุก สะอาด
- หลีกเลี่ยงของดิบ
- หลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้ผู้ป่วย
9. เลือดออกง่ายขึ้น อาจไหลไม่หยุด
อาการข้างเคียงคีโมอีกอย่างหนึ่งคือทำให้ปริมาณเกล็ดเลือดของผู้ป่วยต่ำลง ซึ่งทำให้ผู้ป่วยเลือดออกง่ายขึ้นในช่วงหลังรับคีโม 2 สัปดาห์แรก และอาการจะค่อย ๆ ดีขึ้นหลังจากนั้น สัญญาณที่บ่งบอกถึงภาวะเกล็ดเลือดต่ำ คือ มีจุดจ้ำเลือดตามผิวหนัง เลือดออกตามไรฟัน เลือดกำเดาไหล ปัสสาวะหรืออุจจาระมีเลือดปน
ดูแลรักษาด้วย
- ระวังไม่ให้เกิดบาดแผลตามร่างกาย
- ใช้แปรงสีฟันขนอ่อนนุ่มเพื่อป้องกันไม่ให้เลือดออกตามไรฟัน
- ระวังการใช้ของมีคม เช่น ใบมีดโกน กรรไกร
- รับประทานอาหารที่มีธาตุเหล็กสูง เช่น ตับ โปรตีน และผักใบเขียว
- พักผ่อนให้เพียงพอ
10. ประจำเดือนไม่ปกติ
ผู้ป่วยบางรายอาจพบว่าประจำเดือนมาไม่ปกติเนื่องจากผลข้างเคียงคีโมที่ส่งผลต่อรังไข่ ทำให้มีบุตรยาก อย่างไรก็ตามอาการดังกล่าวจะดีขึ้นเมื่อสิ้นสุดการทำคีโม หากผู้ป่วยต้องการมีบุตรควรปรึกษาแพทย์ก่อนรับการรักษา
ดูแลรักษาด้วย
- ไม่เครียด ทำจิตใจให้สดใส ผ่อนคลาย
- พักผ่อนให้เพียงพอ
- ใช้ชีวิตประจำวันตามปกติ
11. มีบุตรยากขึ้น
ผลจากการที่ประจำเดือนมาไม่ปกติเนื่องจากคีโมส่งผลต่อรังไข่นั้นทำให้ผู้ป่วยมีบุตรยาก อย่างไรก็ตามอาการดังกล่าวจะดีขึ้นเมื่อสิ้นสุดการทำคีโม หากผู้ป่วยต้องการมีบุตรควรปรึกษาแพทย์ก่อนรับการรักษา
ดูแลรักษาด้วย
- ไม่เครียด ทำจิตใจให้สดใส ผ่อนคลาย
- พักผ่อนให้เพียงพอ
- ใช้ชีวิตประจำวันตามปกติ
12. โลหิตจาง
ผู้ป่วยอาจมีอาการซีด เหนื่อยง่าย ใจเต้นเร็ว เวียนศีรษะ อ่อนเพลีย หรืออุจจาระมีสีดำเนื่องจากปริมาณเม็ดเลือดแดงลดลงจากการทำคีโมหรือจากตัวโรค ผู้ป่วยอาจพบอาการดังกล่าวได้ในช่วง 7 วันหลังทำคีโม หลังจากนั้นอาการจะค่อย ๆ ดีขึ้น
ดูแลรักษาด้วย
- รับประทานอาหารที่มีธาตุเหล็กสูง เช่น ตับ โปรตีน และผักใบเขียว
- พักผ่อนให้เพียงพอ
- ไม่เครียด พยายามผ่อนคลาย
หากมีผลข้างเคียงจากคีโมดังนี้ ควรพบแพทย์ทันที
การทำคีโมมักพบอาการข้างเคียงได้เนื่องจากคีโมเข้าไปทำลายทั้งเซลล์มะเร็งและเซลล์ที่ปกติในร่างกายไปพร้อม ๆ กัน อาการข้างเคียงที่พบได้บ่อย เช่น คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย เยื่อบุปากอักเสบ เจ็บปากเจ็บคอ น้ำลายเหนียว เบื่ออาหาร อาการเหล่านี้มักเกิดขึ้นหลังการทำคีโม 1-3 วัน อย่างไรก็ตามหากผู้ป่วยเกิดผลข้างเคียงจากการทำคีโมที่รุนแรงตามอาการด้านล่างนี้ ควรรีบพบแพทย์ทันที
- ไม่สามารถรับประทานอาหารได้
- รู้สึกเจ็บปวดตามร่างกายมาก เพลียมาก
- มีไข้สูงตั้งแต่ 38 องศาเซลเซียสขึ้นไป
- หนาวสั่น
- เจ็บรอบ ๆ ทวารหนัก
- ซีดมาก
- เหนื่อยหอบ หน้ามืด
- มีจุดเลือดจ้ำ เลือดขึ้นตามผิวหนัง เยื่อบุตาขาว
- เลือดออกตามไรฟัน
- เลือดกำเดาไหลรุนแรง
- ปวดศีรษะรุนแรง
- สูญเสียการทรงตัว
- มีผื่นหรือตุ่มขึ้น ตามร่างกาย
ปรึกษาการรับมือผลข้างเคียงจากการทำคีโมกับแพทย์เฉพาะทางที่แอป BeDee
รับประทานอาหารอย่างไรเพื่อลดผลข้างเคียงคีโม
อาหารบางประเภทสามารถช่วยลดผลข้างเคียงคีโมได้ และอาหารบางชนิดก็อาจทำให้ผลข้างเคียงคีโมรุนแรงขึ้นได้เช่นกัน
อาหารที่ควรรับประทาน
- อาหารโปรตีนสูง เช่น เนื้อไก่ เนื้อหมู เนื้อปลา ไข่ไก่ นม เต้าหู้ ถั่ว
- สามารถรับประทานอาหารทดแทนทางการแพทย์ เพื่อทดแทนหรือเสริมมื้ออาหาร
- แป้งไม่ขัดสี เช่น ข้าวกล้อง ธัญพืช ขนมปังโฮลวีต
- ผักใขเขียว เช่น บรอกโคลี ผักคะน้า ผักกวางตุ้ง
- ผลไม้ เช่น ฝรั่ง ส้ม มะละกอ มะนาว กีวี่ สตรอเบอรี่
- น้ำเปล่า
อาหารที่ไม่ควรรับประทาน
- อาหารรสจัด รสเผ็ด
- ผลไม้รสเปรี้ยว
- อาหารร้อนจัด
- อาหารแข็ง
- อาหารสำเร็จรูป
คำถามที่พบบ่อย(FAQ)เกี่ยวกับผลข้างเคียงคีโม หมอ
อาหารเสริมช่วยลดผลข้างเคียงคีโมได้หรือไม่
หากผู้ป่วยมีอาการไม่อยากอาหาร หรือน้ำหนักลด เนื่องมาจากผลข้างเคียงคีโมอาหารเสริมประเภทให้พลังงานสูงและรับประทานง่าย อาจจะสามารถช่วยให้ผู้ป่วยได้รับพลังงานมากขึ้นเมื่อเทียบกับปริมาณอาหารอย่างอื่น จึงอาจจะพอช่วยในอาการเบื่ออาหารของผู้ป่วยได้
สรุปเรื่องคีโม ผลข้างเคียง
การรักษาโรคมะเร็งด้วยการทำคีโมอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงคีโมกับผู้ป่วย สิ่งสำคัญคือการดูแลตัวเอง หมั่นสังเกตอาการข้างเคียงจากการรักษาไม่ให้เกิดอาการรุนแรงจนทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อน และการให้กำลังใจจากครอบครัวและคนรอบข้างของผู้ป่วย เพราะจิตใจเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งสำหรับการต่อสู้กับโรค และต้องอาศัยการดูแลอย่างใกล้ชิดจากครอบครัว
ปรึกษาเรื่องการรักษาโรคมะเร็งและการดูแลเพิ่มเติมได้ที่ BeDee แพทย์ผู้เชี่ยวชาญพร้อมให้คำปรึกษา สะดวก ไม่ต้องเดินทาง เราพร้อมช่วยเหลือคุณทุกวัน สอบถามเพิ่มเติม Line Official : @BeDeebyBDMS
Content powered by BeDee Expert
นพ.ปณต สายน้ำทิพย์
แพทย์อายุรศาสตร์มะเร็งวิทยา
เรียบเรียงโดย
กรวรรณ ใจซื่อกุล
- Anderson, M. K., & Matey, L. (2019). Overview of cancer and cancer treatment. In M. M. Olsen, K. B. LeFebvre, & K. J. Brassil (Eds.), Chemotherapy and Immunotherapy Guidelines and Recommendations for Practice (pp. 25-50). Pittsburgh, PA: Oncology Nursing Society.
- Chu, E., & DeVita, V. T. (2019). Physician’s Cancer Chemotherapy Drug Manual. Burlington, MA: Jones & Bartlett Learning.
- Olsen, M. M., & Naseman, R. W. (2019). Chemotherapy. In M. M. Olsen, K. B. LeFebvre, & K. J. Brassil (Eds.), Chemotherapy and Immunotherapy Guidelines and Recommendations for Practice (pp. 61-90). Pittsburgh, PA: Oncology Nursing Society.
- Besser, J., Grant, B. L., & American Cancer Society. (2018). What to Eat During Cancer Treatment. Atlanta, GA: American Cancer Society.
- American Society of Clinical Oncology. (2019). Integrative Medicine. Cancer.net. Retrieved from https://www.cancer.net/navigating-cancer-care/how-cancer-treated/integrative-medicine on April 20, 2021.
ซื้อสินค้าบรรเทาผลข้างเคียงคีโมได้จากตู้ We Care Your Selfcare
สะดวกกว่าที่เคย BeDee ร่วมกับโรงพยาบาลมะเร็งกรุงเทพ วัฒโนสถ เปิดตัวตู้ We Care Your Selfcare ตู้ขายสินค้าสุขภาพอัตโนมัติเพื่ออำนวยความสะดวกให้กับผู้ป่วยโรคมะเร็งโดยเฉพาะ แห่งแรกในประเทศไทย จำหน่ายสินค้าช่วยบรรเทาผลข้างเคียงคีโม ครอบคลุมอาการข้างเคียงที่เกิดขึ้น เช่น ผิวแห้ง ผิวบางแพ้ง่าย แผลในปาก น้ำลายเหนียว เบื่ออาหาร ปวดข้อ และปวดกระดูก
พร้อมให้ช้อปแล้ววันนี้ที่บริเวณชั้น 1 โรงพยาบาลมะเร็งกรุงเทพ วัฒโนสถ หรือช้อปออนไลน์ได้ที่ Line Official : @BeDeebyBDMS
