ในกระแสสังคมปัจจุบันนั้น มักมีอะไรมากมายที่ทั้งกดดันและสร้างความเครียดให้ทุกคนไม่เว้นวัน สอดคล้องกับสถิติขององค์กรอนามัยโลก (WHO) ที่ชี้ว่ามีผู้ป่วยโรคซึมเศร้าโดยเฉลี่ยอยู่ที่ 5% และมีแนวโน้มสูงขึ้นในทุกๆวัน เช่นเดียวกับในสังคมไทยที่ในช่วงไม่กี่ปีมาน
ซึมเศร้าหลังคลอด เตรียมรับมือกับภาวะที่คุณแม่หลายคนอาจต้องเผชิญ
18/01/2024
ช่วงเวลาที่ผู้หญิงกำลังจะกลายเป็นคุณแม่ ถือว่าเป็นช่วงเวลาที่น่ายินดีและน่าจะมีความสุข แต่เมื่อหลังจากคลอดลูกแล้ว คุณแม่กลับมีอาการซึมลง ดูไม่มีความสุข หรือเกิดความเครียดขึ้นมา อาการเหล่านี้อาจส่งสัญญาณว่าคุณแม่กำลังมีอาการของซึมเศร้าหลังคลอด หรือที่เรียกกันว่า Baby Blue
อาการซึมเศร้าหลังคลอดเป็นอย่างไร มีระยะเวลานานแค่ไหน มีกี่ระดับ และจะมีวิธีแก้อย่างไร มาทำความเข้าใจกันเลย
สารบัญบทความ
ซึมเศร้าหลังคลอด คืออะไร
ซึมเศร้าหลังคลอด หรือ Postpartum Depression คือภาวะทางอารมณ์คุณแม่หลังคลอดที่อาจเกิดจากฮอร์โมนในร่างกายแปรปรวน จนทำให้เกิดอาการเศร้าซึม เครียด หรือรุนแรงที่สุดคืออาจจะมีความคิดที่จะทำร้ายลูกหรือตนเองได้ มีโอกาสเกิดขึ้นได้ประมาณ 10-20% ในคุณแม่หลังคลอด โดยผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าหลังคลอดนั้นจะมีทั้งหมด 3 ระดับ ดังนี้
1. ภาวะอารมณ์เศร้าหลังคลอด
ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด (Postpartum Blue) เกิดขึ้นจากความวิตกกังวลในการเลี้ยงลูก จนทำให้เกิดเป็นอารมณ์เศร้าขึ้นมา เกิดได้ตั้งแต่หลังคลอด 1-3 วัน จนถึง 1-2 สัปดาห์
ผู้ที่มีอารมณ์ซึมเศร้าหลังคลอดจะมีอาการวิตกกังวล อารมณ์แปรปรวน รู้สึกต้องแบกรับทุกอย่างไว้คนเดียว มีอาการนอนไม่หลับและรับประทานอาหารได้น้อยลง ซึ่งภาวะอารมณ์เศร้าหลังคลอดนี้จะคงอยู่เป็นระยะเวลา 1 สัปดาห์ และสามารถหายได้เองโดยที่ไม่ต้องรับการรักษา
ทำความรู้จัก โรควิตกกังวล ภาวะทางอารมณ์ที่สามารถส่งผลต่อสุขภาพทั้งทางจิตใจและทางกายได้ที่นี่
2. โรคซึมเศร้าหลังคลอด
โรคซึมเศร้าหลังคลอด (Postpartum Depression) คือภาวะหลังคลอดที่สามารถเกิดได้ในช่วงสัปดาห์แรก ๆ หลังการคลอด กลุ่มนี้จะมีอาการรุนแรงกว่าและระยะเวลาของอาการนานกว่า ซึ่งจะเป็นทุกวันหรือเป็น ๆ หาย ๆ ในระยะเวลา 2 สัปดาห์ โดยลักษณะอาการจะคล้ายกับโรคซึมเศร้าทั่วไป ไม่สามารถหายได้เอง ต้องเข้ารับการปรึกษาและรักษากับแพทย์
3. โรคจิตหลังคลอด
โรคจิตหลังคลอด (Postpartum Psychosis) เป็นอาการทางจิตในคุณแม่หลังคลอด 1-4 วัน กลุ่มนี้จะพบได้น้อยแต่มีอาการที่รุนแรง หมกมุ่นกับลูกเป็นพิเศษ อารมณ์ฉุนเฉียว หวาดระแวง คล้ายอาการของโรคไบโพลาร์หรือโรคจิตเภท บางรายอาจได้ยินเสียงแว่วให้ทำร้ายตนเองหรือทำร้ายลูก
โดยโรคกลุ่มนี้ไม่สามารถหายได้เอง และจำเป็นต้องรักษาในโรงพยาบาลเพื่อติดตามอาการของภาวะโรคจิตหลังคลอดอย่างใกล้ชิด ทั้งนี้เพื่อป้องกันอันตรายที่จะเกิดขึ้นกับตัวเองและลูก
อาการของภาวะซึมเศร้าหลังคลอด
หลังจากการคลอดผ่านไปเรียบร้อยแล้ว คุณแม่ คุณพ่อ รวมถึงคนใกล้ชิดควรหมั่นสังเกตอารมณ์คุณแม่หลังคลอดอยู่เสมอว่าในระยะ 3-4 วัน ไปจนถึง 1 สัปดาห์ คุณแม่มีอาการตามนี้หรือไม่
- นอนไม่หลับ หรือนอนมากเกินไป
- วิตกกังวลรุนแรง อารมณ์แปรปรวน
- เบื่ออาหาร หรือรับประทานอาหารมากเกินไป
- รู้สึกตัวเองไร้ค่า กังวลว่าตัวเองเป็นแม่ที่ไม่ดี
- รู้สึกไม่ผูกพันกับลูก
- ไม่มีสมาธิ
- มีความคิดสิ้นหวัง อยากทำร้ายลูก หรือทำร้ายตัวเอง คิดเรื่องความตาย
- ความสนใจในสิ่งที่ชอบหายไป เริ่มเบื่อหน่ายในการเลี้ยงลูก
- แยกตัวมาอยู่คนเดียว ไม่มีปฏิสัมพันธ์กับครอบครัวหรือคนรอบข้าง
- ซึมเศร้า ร้องไห้บ่อยครั้ง
หากคุณแม่สังเกตว่าตัวเองเริ่มมีอาการดังนี้เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง และมีระยะเวลาเกิน 1 สัปดาห์ ควรบอกคุณพ่อ ครอบครัวหรือคนใกล้ชิด และรีบพบแพทย์เพื่อปรึกษาแนวทางการรักษาอย่างเร็วที่สุด
ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดเกิดจากสาเหตุใด
สาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าหลังคลอดนั้น เกิดจากระดับฮอร์โมนเปลี่ยนแปลงหลังคลอด เช่น ฮอร์โมนเอสโตรเจนและโพรเทสเทอโรนลดลงอย่างรวดเร็ว หรือฮอร์โมนไทรอยด์ที่ลดลง ซึ่งจะทำให้เกิดอาการเศร้าซึม เฉื่อยชา
ทั้งนี้ภาวะทางอารมณ์ก็อาจจะเป็นสาเหตุที่ทำให้เป็นโรคซึมเศร้าหลังคลอดได้ เช่น ความวิตกกังวลในการดูแลลูก เพราะทารกแรกเกิดนั้นต้องการการดูแลเป็นพิเศษ ทำให้คุณแม่มีเวลาพักผ่อนน้อย เมื่อร่างกายเหนื่อย ความสามารถในการทำสิ่งต่าง ๆ รวมถึงเรื่องเล็ก ๆ น้อย ๆ ของคุณแม่ลดลง จึงอาจเกิดความรู้สึกเครียด กังวล เริ่มลดทอนคุณค่าของตัวเอง และกลายเป็นอาการซึมเศร้าได้
นอกจากในเรื่องของฮอร์โมนและภาวะทางอารมณ์แล้ว อาจมีปัจจัยเสี่ยงเพิ่มเติมที่ทำให้เกิดโรคซึมเศร้าหลังคลอดได้เช่นกัน
ปัจจัยเสี่ยง
ปัจจัยเสี่ยงที่อาจทำให้คุณแม่มีอาการซึมเศร้าหลังคลอด ได้แก่
- คุณแม่อายุน้อย
- เคยเป็นโรคซึมเศร้ามาก่อน
- มีคนในครอบครัวเคยหรือกำลังเป็นผู้ป่วยโรคซึมเศร้า
- ปัจจัยภายนอก เช่น ปัญหาด้านการเงิน การงาน ปัญหาภายในครอบครัว
- การตั้งครรภ์ไม่พร้อม หรือตั้งครรภ์ไม่พึงประสงค์
- เด็กที่คลอดออกมาไม่สมบูรณ์
อาจมีประวัติของอาการโรคเครียดสะสม
ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดกับภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น
ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดนั้นควรที่จะได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อน โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางด้านอารมณ์ที่สามารถส่งผลกระทบต่อความรู้สึกของคนในครอบครัว ทั้งตัวคุณแม่ที่ต้องอยู่กับลูกบ่อย ๆ และคนรอบข้าง อาจจะเป็นคุณพ่อ ปู่ย่าตายายที่มาช่วยเลี้ยงลูก เพราะภาวะทางอารมณ์อาจจะส่งผลไปถึงการเลี้ยงดูเด็กได้
และเมื่อภาวะซึมเศร้าหลังคลอดนี้ส่งผลต่อความสามารถในการเลี้ยงดู ลูกก็อาจจะได้รับผลกระทบทางด้านพฤติกรรมและอารมณ์ ไม่ยอมกินนม นอนหลับยาก และอาจส่งผลในเรื่องของพัฒนาการเด็กที่ช้าลงด้วย
ใครบ้างที่เป็นกลุ่มเสี่ยงซึมเศร้าหลังคลอด
เพื่อวางแผนรับมือภาวะทางอารมณ์อย่างซึมเศร้าหลังคลอด เราสามารถรู้ได้ว่าคุณแม่มีโอกาสเกิดภาวะซึมเศร้าหลังคลอดหรือไม่ ด้วยการดูประวัติและสังเกตอาการกลุ่มเสี่ยงเหล่านี้
กลุ่มเสี่ยงที่จะมีอารมณ์เศร้าหลังคลอด
- ผู้ที่มีประวัติป่วยโรคซึมเศร้า
- ผู้ที่เคยมีอาการซึมเศร้าในระหว่างตั้งครรภ์
- ผู้ที่ไม่สามารถปรับตัวต่อการตั้งครรภ์ได้
- ผู้ที่มีอารมณ์แปรปรวนระหว่างตั้งครรภ์
กลุ่มเสี่ยงที่จะเป็นโรคซึมเศร้าหลังคลอด
- ผู้ที่มีอาการซึมเศร้าในระหว่างตั้งครรภ์
- ผู้ที่เคยเป็นโรคซึมเศร้าหลังคลอด มีโอกาสเกิดซ้ำ 50%
อาการภาวะซึมเศร้าหลังคลอดแบบใด ที่ควรไปพบแพทย์
เมื่อคุณแม่เริ่มมีภาวะซึมเศร้าหลังคลอด ควรรีบบอกคุณพ่อ ครอบครัวและคนใกล้ชิด เพื่อที่จะได้ช่วยกันดูแลสภาวะทางจิตใจให้ดีขึ้น แต่หาก 1 สัปดาห์แล้วยังไม่หาย หรือมีอาการบ่งชี้ของโรคซึมเศร้าหลังคลอด ให้รีบไปพบแพทย์ทันที
ลักษณะอาการซึมเศร้าหลังคลอดที่ไม่ควรปล่อยไว้ และต้องไปพบแพทย์ มีดังนี้
- อารมณ์แปรปรวนรุนแรงมากขึ้น ร้องไห้บ่อย
- เริ่มมีปัญหาในการเลี้ยงดูลูก
- เริ่มคิดทำร้ายตัวเองและลูก คิดเรื่องความตาย
ปรึกษาอาการซึมเศร้าหลังคลอดกับจิตแพทย์และนักจิตวิทยาที่แอป BeDee สะดวก ไม่ต้องเดินทาง เป็นส่วนตัว
การตรวจวินิจฉัยภาวะซึมเศร้าหลังคลอด
หากคุณแม่ หรือครอบครัวสงสัยว่าตัวคุณแม่มีอาการคล้ายจะเป็นโรคซึมเศร้าหลังคลอด ไม่ต้องกังวลใจไป และสามารถปรึกษาจิตแพทย์เพื่อรับการวินิจฉัยได้เลย
โดยการวินิจฉัยจะมีให้ทำแบบทดสอบโรคซึมเศร้าหลังคลอด หากผลการทดสอบพบว่ามีแนวโน้มที่จะมีอาการของซึมเศร้าหลังคลอด แพทย์อาจส่งตรวจเลือดเพื่อดูระดับฮอร์โมน และตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติมเพื่อหาสาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าหลังคลอด ด้วยผลการตรวจเลือดและการตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติมจะทำให้แพทย์สามารถรักษาได้อย่างถูกต้องและตรงจุดมากที่สุด
การรักษาภาวะซึมเศร้าหลังคลอด
เมื่อได้รับการตรวจวินิจฉัยว่ามีอาการของโรคซึมเศร้าหลังคลอด ควรจะต้องเข้ารับการรักษา เนื่องจากโรคซึมเศร้าหลังคลอดไม่สามารถรอให้หายเองได้ โดยแพทย์จะออกแบบวิธีการรักษาจากผลการวินิจฉัย ซึ่งวิธีการรักษาจะคล้ายกับการรักษาผู้ป่วยโรคซึมเศร้า ดังนี้
การรักษาด้วยวิธีจิตบำบัด
วิธีนี้จะเป็นการปรึกษาพูดคุยกับนักจิตวิทยา หรือจิตแพทย์ ผู้ป่วยจะได้ระบายความรู้สึกและเล่าถึงอาการที่เกิดขึ้นในช่วงระยะเวลาที่มีภาวะเครียดหลังคลอด มีการพูดคุยแลกเปลี่ยนให้ผู้ป่วยได้มีส่วนร่วมในการคิดหาวิธีแก้ไข และเพื่อให้แพทย์รักษาตามอาการได้อย่างเหมาะสม
การรักษาด้วยยาต้านเศร้า
แพทย์จะจ่ายยาต้านเศร้า(Antidepressant) เช่น ยากลุ่ม SSRI หากมีการวินิจฉัยที่เกี่ยวกับความผิดปกติของสารเคมีในสมอง ซึ่งหากคุณแม่มีความกังวลเรื่องการใช้ยาช่วงให้นมบุตร สามารถปรึกษาแพทย์เพื่อสอบถามเกี่ยวกับประโยชน์และความเสี่ยงในการใช้ยา โดยส่วนใหญ่สามารถใช้ยาที่มีผลข้างเคียงน้อยในช่วงให้นมบุตรได้
ในส่วนของการใช้ยา อาจจะต้องรับประทานยาอย่างต่อเนื่องภายใต้ความดูแลและการแนะนำของแพทย์ ซึ่งอาจจะมีคุณแม่บางท่านที่เลี้ยงลูกอยู่บ้านคนเดียว ไม่สะดวกเดินทางไปรับยาด้วยตัวเอง ก็สามารถสั่งยาออนไลน์หลังจากที่ปรึกษากับคุณหมอและปรึกษาเภสัชกรได้
เข้ารับการรักษาอย่างเคร่งครัด และดูแลสุขภาพ
สิ่งที่สำคัญที่สุดในการรักษาอาการซึมเศร้าหลังคลอดนั้น คุณแม่ต้องมีการเข้ารับการรักษาตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด ที่สำคัญต้องพักผ่อนให้เพียงพอ ดูแลสุขภาพ ไม่ดื่มแอลกอฮอล์ พยายามไม่อยู่คนเดียว และไม่โทษตัวเอง อาจจะมีการพูดคุย เล่าเรื่องราวต่าง ๆ กับคุณพ่อ ครอบครัว หรือคนใกล้ชิด เพื่อที่จะปรับอารมณ์ให้ดีขึ้น
วิธีรับมือกับภาวะซึมเศร้าหลังคลอด
เมื่อมีอาการซึมเศร้าหลังคลอดแล้ว ไม่ใช่แค่ตัวคุณแม่คนเดียวเท่านั้นที่ต้องรับมือกับอาการ คุณพ่อหรือคนรอบข้างก็มีส่วนช่วยในการดูแลรับมือเช่นกัน เพื่อที่คุณแม่จะไม่รู้สึกตัวคนเดียว และช่วยเสริมสร้างความรู้สึกที่ดีให้คุณแม่ได้ด้วย
โดยวิธีรับมือเมื่อเกิดภาวะซึมเศร้าหลังคลอด มีดังนี้
- ปรึกษาแพทย์ รับการรักษาอย่างสม่ำเสมอ
- ระบายให้คนรอบข้าง คนใกล้ชิดฟัง
- ออกกำลังกายเพื่อผ่อนคลาย
- หาเวลาให้ตัวเอง พักผ่อนหรือทำงานอดิเรก
- ลดการรับข่าวสารที่ส่งผลต่ออารมณ์เชิงลบ
- คุณพ่อ ครอบครัว/คนใกล้ชิด ช่วยกันดูแลลูก ไม่ให้คุณแม่รู้สึกเหนื่อยเกินไป
- รับประทานอาหารที่มีประโยชน์
คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ ซึมเศร้าหลังคลอด
1. ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดเป็นนานแค่ไหน กี่วัน?
ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด เป็นได้นานตั้งแต่ 2 สัปดาห์ จนถึง 1 ปี
2. ซึมเศร้าหลังคลอดสามารถเกิดขึ้นกับคุณพ่อมือใหม่ได้หรือไม่?
คุณพ่อมือใหม่ก็สามารถมีอาการซึมเศร้าหลังคลอดได้เช่นกัน โดยเฉพาะคุณพ่อที่มีอายุน้อย หรือเคยมีประวัติโรคซึมเศร้า เคยมีปัญหาในความสัมพันธ์หรือปัญหาการเงิน ก็ส่งผลให้คุณพ่อมีภาวะซึมเศร้าได้
3. ซึมเศร้าหลังคลอดทานยาได้ไหม?
สามารถรับประทานยาได้ เนื่องจากในปัจจุบันมีตัวยาปะปนมากับน้ำนมได้น้อย หรือไม่ส่งผลกระทบต่อทารก แต่ควรอยู่ในคำสั่งของแพทย์ และควรปรึกษาแพทย์ถึงประโยชน์ และความเสี่ยงในการใช้ยา ไม่ควรหยุดรับประทานยาเอง
ทำแบบทดสอบโรคซึมเศร้าเบื้องต้นกับพยาบาลที่แอป BeDee ไม่มีค่าใช้จ่าย!
สรุป ซึมเศร้าหลังคลอด ภาวะที่ควรเตรียมรับมือที่รักษาได้
โดยสรุปแล้ว ซึมเศร้าหลังคลอดนั้นอาจเป็นอาการที่มีผลจากทางด้านอารมณ์ หรือฮอร์โมนที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว ซึ่งอาการซึมเศร้า หรือภาวะเครียดหลังคลอดนี้ไม่ใช่สิ่งน่าอายหรือผิดปกติใด ๆ หากคุณแม่รู้สึกว่ามีอาการเหล่านี้ควรปรึกษาคนรอบข้างเพื่อที่จะได้หาทางแก้ไข และไปพบแพทย์ได้ทันท่วงที
แต่ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดนั้นก็ไม่ใช่หน้าที่ของคุณแม่ที่ต้องสังเกตเพียงคนเดียวเท่านั้น ในบางครอบครัวคุณแม่อาจจะกลัวที่จะพูด หรือพื้นฐานเป็นคนเงียบ ๆ ดังนั้นคนใกล้ชิดรอบตัวโดยเฉพาะคุณพ่อ ควรที่จะคอยสังเกตอารมณ์และพฤติกรรมของคุณแม่ว่า เข้าข่ายอาการของซึมเศร้าหลังคลอดหรือไม่
ปรึกษาหมอออนไลน์ พยาบาล หรือปรึกษาเภสัชกรที่แอป BeDee ได้ทุกวัน เรามีจิตแพทย์ นักจิตวิทยาคลินิก และเภสัชกรพร้อมให้คำปรึกษาและจัดส่งสินค้าถึงมือ เลือกปรึกษาตามเวลาที่คุณสะดวก เป็นส่วนตัวสูง ไม่ต้องเดินทาง สอบถามเพิ่มเติม Line Official : @BeDeebyBDMS
Content powered by BeDee Expert
พญ.กัญญาภัค ศรีเจริญธรรม
จิตแพทย์
Stastistic on Postpartum depression. (2024, January 10). Postpartum Depression
Postpartum Depression Statistics
Postpartum Depression. (2023, December 11). March Of Dimes. https://www.marchofdimes.org/find-support/topics/postpartum/postpartum-depression#:~:text=Postpartum%20depression%20(also%20called%20PPD)%20is%20a%20medical%20condition%20that,of%20yourself%20and%20your%20baby.
Mayo Clinic Staff. (2022, November 24). Postpartum Depression – Symptoms and Causes. Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/postpartum-depression/symptoms-causes/syc-20376617
Postpartum Depression. (2023, October 17). Women’s Health. https://www.womenshealth.gov/mental-health/mental-health-conditions/postpartum-depression
